LIPOPROTEIN (A)

Biên soạn: TS.BS Trần Ngọc Tuấn – ĐV Sinh học phân tử – Bệnh viện Đa khoa Gia Đình

Mức lipoprotein(a) cao làm tăng khả năng bị đau tim, đột quỵ và hẹp động mạch chủ, đặc biệt nếu bạn bị mắc bệnh tăng cholesterol gia đình hoặc có dấu hiệu của bệnh tim mạch vành.

Cholesterol di chuyển trong máu nhờ lipoprotein, được tạo thành từ protein và chất béo. Lipoprotein bao gồm lipoprotein mật độ thấp (Low Density L), lipoprotein mật độ cao (High Density L) và lipoprotein (a) (Lp(a)).

Mức Lp(a) cao làm tăng khả năng bạn bị đau tim hoặc đột quỵ, đặc biệt nếu bạn bị bệnh tăng cholesterol gia đình (Familial Hypercholesterolemia) hoặc có dấu hiệu của bệnh tim mạch vành. Điều này là do:

• Giống như LDL-cholesterol, Lp(a)-cholesterol có thể tích tụ trong thành mạch máu của bạn. Mức Lp(a) của bạn càng cao thì điều này càng có nhiều khả năng xảy ra. Những mảng cholesterol này, được gọi là mảng bám, có thể làm giảm lưu lượng máu đến tim, não, thận, phổi, chân và các bộ phận khác trên cơ thể bạn. Các mảng bám có thể phát triển theo thời gian hoặc vỡ ra đột ngột, làm tắc nghẽn mạch máu và dẫn đến đau tim hoặc đột quỵ.
• Lp(a) có thể làm tăng đông máu, dẫn đến tắc nghẽn mạch máu nhanh chóng.
• Lp(a) thúc đẩy tình trạng viêm làm tăng khả năng vỡ mảng bám.

Lp(a) cao cũng có thể dẫn đến hẹp van động mạch chủ, gọi là hẹp động mạch chủ, do vai trò của nó trong tình trạng viêm. Tình trạng viêm mãn tính dẫn đến canxi tích tụ trên van, gây cứng khớp. Điều này có thể dẫn đến giảm lưu lượng máu nếu van không thể mở hoàn toàn. Trong một số trường hợp, người bị hẹp động mạch chủ cần phải thay van động mạch chủ.

 Làm thế nào để biết có Lp(a) cao hay không?

Mức Lp(a) cao, được định nghĩa là lớn hơn 50 mg/dL (125nmol/L) là phổ biến. Mức Lp(a) trung bình thay đổi tùy theo chủng tộc và giới tính. Lp(a) cao được thấy ở mọi người thuộc mọi chủng tộc và sắc tộc nhưng dường như phổ biến hơn ở người da đen. Nhiều người có Lp(a) cao không có triệu chứng. Tuy nhiên, bác sĩ có thể nghi ngờ rằng bạn có Lp(a) cao nếu bạn có bất kỳ yếu tố nguy cơ nào sau đây:

• Tuần hoàn kém ở chân (gọi là bệnh động mạch ngoại biên)
• Đau tim, đột quỵ hoặc bệnh động mạch vành trước 55 tuổi (ở nam) hoặc 65 tuổi (ở nữ) mà không biết các yếu tố nguy cơ, chẳng hạn như LDL cao, hút thuốc, tiểu đường hoặc béo phì
• Thành viên nữ trong gia đình bị đau tim hoặc đột quỵ trước 65 tuổi
• Thành viên nam trong gia đình từng bị đau tim hoặc đột quỵ trước 55 tuổi
• Tăng cholesterole trong máu
• Một số loại hẹp động mạch chủ

Bác sĩ có thể chẩn đoán Lp(a) cao bằng cách đo mức Lp(a) trong máu và xem xét lịch sử sức khỏe cá nhân và gia đình của bạn. Lp(a) không được đưa vào thường xuyên khi bạn kiểm tra cholesterol. Bác sĩ của bạn phải yêu cầu xét nghiệm máu để tìm Lp(a) riêng biệt. Khoảng một phần ba số người mắc FH cũng có mức Lp(a) cao và các khuyến nghị hiện tại nêu rõ rằng những người mắc FH nên kiểm tra mức Lp(a) của họ.

Lịch sử sức khoẻ gia đình và Lp(a)

Mức Lp(a) cao có tính chất gia đình. Nếu một trong các thành viên trong gia đình bạn có Lp(a) cao, hãy nói chuyện với bác sĩ về việc kiểm tra mức Lp(a) của bạn. Tương tự như vậy, nếu bạn có mức Lp(a) cao, bác sĩ có thể khuyên con cái, anh chị em hoặc cha mẹ của bạn nên kiểm tra mức Lp(a) của họ.

Làm gì nếu có Lp(a) cao?

Mức Lp(a) không thể được kiểm soát bằng cách ăn uống lành mạnh và tập thể dục. Apheresis lipoprotein là liệu pháp duy nhất được FDA Hoa Kỳ phê duyệt để điều trị mức Lp(a) cao và chỉ được chấp thuận cho những người mắc bệnh FH có LDL ≥100 mg/dL, Lp(a) ≥60 mg /dL, và bệnh mạch vành hoặc bệnh động mạch khác. Apheresis là một phương pháp điều trị giống như lọc máu, trong đó máy loại bỏ Lp(a) và LDL-cholesterol khỏi máu.

Nếu bạn có mức Lp(a) cao, bạn nên thực hiện các bước để giảm mức LDL-cholesterol nếu nó cao. Một số nghiên cứu gợi ý rằng statin có thể làm tăng nhẹ mức Lp(a) nhưng vẫn được khuyên dùng do tác dụng làm giảm LDL-cholesterol và giảm nguy cơ đau tim, đột quỵ và bệnh động mạch ngoại biên.

Nếu bạn mắc FH, bệnh động mạch vành hoặc bệnh động mạch ngoại biên, bạn có thể nên dùng thuốc ức chế PCSK9 để hạ thấp hơn nữa mức LDL của bạn. Mặc dù lối sống lành mạnh sẽ không làm giảm mức Lp(a) nhưng nó ảnh hưởng đến mức LDL, vì vậy những người có Lp(a) cao nên giữ cân nặng khỏe mạnh, không hút thuốc, chọn thực phẩm và đồ uống lành mạnh và hoạt động thể chất thường xuyên. Kiểm soát các tình trạng như tiểu đường và huyết áp cao cũng rất quan trọng đối với những người có Lp(a) cao.

 REFERENCES

1. Pawlos A, Gorzelak-Pabiś P, Staciwa M, Broncel M. Elevated Lp(a) and course of COVID-19: Is there a relationship?PLoS One2022; 17(6):e0266814.
2. Reyes-Soffer G, Ginsberg HN, Berglund L, Duell PB, Heffron SP, Kamstrup PR, et al. Lipoprotein(a): A Genetically Determined, Causal, and Prevalent Risk Factor for Atherosclerotic Cardiovascular Disease: A Scientific Statement From the American Heart Association. Arterioscler Thromb Vasc Biol2022; 42(1):e48-e60.
3. Grundy SM, Stone NJ, et al., 2018 AHA/ACC/AACVPR/AAPA/ABC/ACPM/ADA/AGS/ APhA/ASPC/NLA/PCNA guideline on the management of blood cholesterol: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Clinical Practice Guidelines. Circulation. 2019;139:e1082– e1143.
4. Patel AP, Wang M, Pirruccello JP, Ellinor PT, Ng K, Kathiresan S, Khera AV. Lp(a) (Lipoprotein[a]) Concentrations and Incident Atherosclerotic Cardiovascular Disease. Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology2021;41:465–474.

5. Tsimikas S. A Test in Context: Lipoprotein(a) Diagnosis, Prognosis, Controversies, and Emerging Therapies. Journal of the American College of Cardiology. 2016;69(6):692-711.